Tijdens een Malt Whisky nosing & tasting van the Balvenie en Glenfiddich in het mooie Breda werd gevraagd of een zgn. Hogshead ook gemaakt kon zijn van bourbonvaten. Ik dacht eigenlijk van niet, want voor zover ik wist werden Hogsheads alleen maar gemaakt door beschadigde Sherryvaten opnieuw maar zonder de kapotte duigen, in elkaar te zetten. Dan worden ze dus ook kleiner. Andere aanwezigen en de op tafel her en der rondslingerende whisky magazines toonden aan dat het wel zo was. Terwijl de vraag daarmee dus meteen beantwoord was, bleef ze toch door mijn hoofd spoken, dus ben ik op zoek gegaan. En daar is internet natuur;ijk heel handig voor!
Vaak moedig ik de aanwezige proevers op zo’n whisky nosing & tasting altijd aan om me lastig te vallen met vragen, met in het achterhoofd de hoop dat ik het antwoord niet weet. Het is zeker niet mijn bedoeling om de bijdehante schoolmeester uit te hangen. Ik wil zelf altijd meer weten over Malt Whisky en al zijn facetten. Want, laat ik eerlijk zijn, iedereen die met een toetsenbord overweg kan en thuis een internetaansluiting heeft (en wie heeft dat niet?) kan die antwoorden ook vinden. Het gaat mij echter om het verhaal dat ik vertel aan de aandachtigen. Elk detail maakt de avond wat mij betreft completer en interessanter.
Voor zover ik nu weet zijn de volgende maten in de Schotse whiskyindustrie in gebruik: (Let wel, Omdat we het hier hebben over een natuurproduct waarbij geen duig gelijk is, is ook de inhoud van elk vat weer anders dan het eerder of later gemaakte vat. Het aantal duigen per type vat is bijna altijd gelijk, maar de breedte wil nog wel eens verschillen!)
- Sherry butt: gemaakt van Spaanse eik met een inhoud van +/- 500 liter. Voor Sherry vaten wordt ook gebruik gemaakt van het Amerikaans wit eiken, maar daar gaat de lichtgekleurde Fino sherry in en die worden niet door de whiskyindustrie gebruikt.
- Sherry Pungeon: korter en dikker dan de Sherry butt, met een inhoud van +/- 600 liter.
- Sherry Hogshead: Een kleinere Sherry butt of Sherry pungeon. Inhoud +/- 300 liter. Ontstaan door meerdere lekkende of slechte vaten te repareren tot één goede.
- Port Pipes: Gemaakt van Spaans eiken met een inhoud van +/- 600 liter
- Bourbon barrel: gemaakt van het witte Amerikaans eiken, de Quercus Alba. Deze vaten worden gebrand of gecharred. De inhoud is +/- 60 Amerikaanse gallons (1 gallon =3.785411784 liter of wel 231 inch³). Naar Nederlandse maatstaven ongeveer 200 liter. (De Engelse gallon heeft, om het makkelijker te maken, een inhoud van 4,546 09 liter of wel 277,42 inch³)
- Hogshead Bourbon barrel: Extra duigen worden toegevoegd tot een inhoud van +/- 66 gallon of +/- 250 liter. Ook deze zijn gebrand of gecharred.
Omdat mensen etenswaren, vooral dranken maar ook tabak moesten vervoeren of wilden bewaren tot ze het nodig hadden zochten ze hun heil in allerlei voorwerpen: stenen kruiken, weckflessen, juten zakken, houten vaten en ga zo maar door. Vloeistoffen die vervoerd moesten worden, sloeg men praktisch gezien op in houten vaten. Afhankelijk van de vloeistof waren de inhoudsmaten verschillend. Volgens de Oxford English Dictionary is de inhoud van een Hogshead 63 Engelse of Imperial gallons of wel 238.480942 liter. Voor Claret (= bordeauxwijn) en Madeira was dat 46 gallons ofwel 209 liter. Voor Port bleek het 57 gallons / 259 liter en voor Sherry 54 gallon / 245 liter. Lekker duidelijk dus! En dan zijn er ook nog Engelse en Amerikaanse gallons.
In Nederland kennen wij de term Okshoofd dat een inhoud heeft, afhankelijk weer van de drank, voor bier 225 liter en voor wijn 250 liter. Grappig is dat het Nederlands Okshoofd zou kunnen verwijzen naar de kop van een os, terwijl het Engelse Hogshead weer verwijst naar de kop van een varken.
Om het whiskydistillaat nu niet meteen vanuit de distilleerketel te hoeven drinken werden er houten vaten gebruikt om het voorlopig op te slaan, maar zoals tegenwoordig een rijping van 12 jaar? Dat kregen ze in de goede oude tijd niet. En zo mooi bruin als tegenwoordig werden ze ook niet. Laat staan dat het alcoholpercentage naar beneden werd bijgesteld! De vaten waren nooit nieuw waarmee één verklaring voor het charren, branden of toasten van de vaten meteen maar is uitgelegd. Je kon nooit weten wat er eerder in het vat had gezeten! Dat charren dat men in Schotland deed was dus was om de overblijfselen van de vorige inhoud weg te branden. Er werd echt van alles in die vaten opgeslagen
Uiteindelijk werd om economische en kwalitatieve reden, de voorkeur gegeven aan een bepaald soort houten vat. Sinds de 18de eeuw, toen de Engelsen ik zal maar zeggen in onenigheid met Frankrijk leefden, kwam er weinig Franse wijn naar Engeland. Door overvallen op Spaanse vrachtschepen o.a door Sir Francis Drake maakten de Engelsen kennis met Sherry, een versterkte wijn uit het Xeres-gebied in zuid Spanje en later ook Port uit Oporto vestigden zich al snel Englese en Nederlandse wijnhandelaren in Xeres en Oporto die de grote vaten naar de Engelse en Schotse havens vervoerden en verder be- en verhandelden. Eenmaal leeg gingen de vaten niet meer terug naar het land van oorsprong. Van statiegeld had men toen nog niet gehoord! Van deze constante aanvoer van Sherry- en Portvaten werd door de Schotse whiskyindustrie dankbaar gebruikt. Dit duurde zeker tot de jaren 30 van de vorige eeuw. Want toen gebeurde er iets dat voor de Schotten nog interessanter was.
Met ingang van 1 maart 1938 kreeg de Amerikaanse houtlobby het voor elkaar dat de nieuwe spirit voor Amerikaanse whiskey altijd moest worden opgeslagen op nieuw Amerikaans eiken. Amerikaanse whiskey rijpt niet zo lang op een nieuw vat omdat het nieuwe hout heel veel smaak en geur afgeeft, dus na een paar maanden wordt het voor wat rust in de smaakopbouw, overgestoken op oudere vaten waar al een deel van de geur en smaakgevende stoffen aan 0ntlokt zijn. Daardoor ontstond er een gestage (maar flink groeiende)stroom van gebruikte Amerikaanse vaten richting Schotland, ook al omdat de Amerikaanse whiskey zelf niet veel langer rijpt dan drie jaar. De Schotten zijn wat dat betreft net Nederlanders; als er ergens iets te koop is voor minder, dan zijn ze er bij! Bovendien hebben de Bourbonvaten een extra prettige bijkomstigheid: ze smaken al naar whisky.
Later, bij Europese wetgeving en omdat Sherry de eigen naam wilde beschermen kregen de producenten de opdracht geen Sherry imeer in vaten uit te voeren maar alleen in flessen met het bekende zegel. In de jaren 80 van de vorige eeuw werd de wetgeving rond Sherry strenger waardoor goede en ‘nieuwe’ Sherryvaten in Schotland een zeldzaamheid werden en daardoor nogal prijzig. Er werd, met wisselend succes, naar alternatieven gezocht. De firma Macallan heeft tot die tijd geprobeerd nieuwe Sherry vaten ‘uit te lenen’ aan de Spaanse Sherrybodega’s, die ze, na gebruik terugstuurden naar de eigenaren. Overigens worden Sherry- en Portvaten niet gebrand omdat het residu van deze twee dranken, dat zich heeft vestopt tussen de nerven in het hout, de whisky alleen maar rijker in smaak en geur zou kunnen maken.
Tegenwoordig moet je niet gek opkijken als je een whisky tegenkomt met een finish op Calvadosvaten, Rhumvaten, Madeiravaten, Chardonnayvaten, Syrahvaten, Bordeauxvaten, Meursaultvaten enzovoorts. Ik heb thuis een fles Malt met een finish op een Montepulciano wijnvat
Tot slot: Diogenes, de beroemde Griekse filosoof zou de eerste gebruiker zijn geweest van een whiskyvat. Hij woonde er volgens sommigen in Athene in! Het lijkt me meer dan duidelijk dat hij in een stenen kruik heeft gewoond. Whisky bestond toen in ieder geval nog niet en of de kennis van het maken van een houten vat er in die tijd al was, mag Joost weten! In ieder geval is hij wel de eerste bewoner van verpakkingsmateriaal. Dat hij een groot voorbeeld was blijkt wel uit het feit dat zijn idee nog steeds navolging geniet, maar nu zijn het wel de goedkopere kartonnen dozen.
Tot zover . .
Chris Koot
“Always carry a flagon of whisky in case of snakebite,
and furthermore, always carry a small snake.”
W. C. Fields
